Сайёҳлик агентлиги томонидан ажратилган меҳмонхона ихчам ва шинамгина бўлиб, Монсо хиёбони ёнидаги Зафар аркидан унча узоқ бўлмаган ерда жойлашганди. Сафар иштирокчиларидан йигирма киши шу меҳмонхонага жойлаштирилди. Сайёҳатчиларга шаҳарни ўзлари мустақил айланишлари учун рухсат берилди.
– Вақтни кўнгилхушлик билан ўтказишингизни истайман.
– Ташаккур. Ҳали яна шаҳарда кўришиб қолармиз.
Масако шундай дея ҳамроҳи билан хайрлашди. Унинг хонаси уйнинг тўртинчи қаватида бўлиб, қуёш нуридан баҳраманд гуллаб-яшнаб ётган хиёбондаги дарахтлар у ердан кафтдагидай кўриниб турарди.. Мэтр* Курэда билан қўнғироқлашишни кейинроққа қолдирган Масако бу даражада тинка-мадори қуришини хаёлига ҳам келтирмайгина, каравотга чўкди. Йигирма соатлик парвоз ҳазилми сизга. Мэтр Курэдани йўқлашни эртага қолдириб, ўғли Набуонинг маслаҳатига кўра шаҳарни яёв айланиб чиққиси келди. Етти йиллик умрини оиласидан узоқда, мусофир юртларида ўтказган, ҳаётни беш йил аввал тарк этиб кетган эри Ябукининг руҳи балки Париж кўчаларида у билан бирга сайр қилар.
Масако эри Ябуки Дзёкитининг касали ҳақида ўтган йилнинг қишида хабар топганди. Мэтр Курэда унга узундан-узун мактуб йўллаб, Ябукининг бетоблиги, айни пайтда касалхонада ётгани, яқинда операция бўлиши ва яна юзага келиши мумкин бўлган аллақанча муаммолар тўғрисида куйиб-пишиб ёзганди.
“Ишонасизми-йўқми, билмадим, лекин Сизга бу ҳақда хабар бериш қай даражада ўринсиз эканинини яхши тушунаман. Жаноб Ябуки: “Мен хотинимни, фарзандимни – оиламни ташлаб, бу ерларга келдим. Энди пешонамга қандай кўргуликлар ёзилган бўлса, барига балогардон ўзимман”, дея бир неча бор такрорлаганди. Ябуки ғариблигини биларди. Гап шундаки, унинг моддий аҳволи яхши эмасди, бирин-сирин чиқиб келаётган кети кўринмас муаммолар, касалхона ва жарроҳлик харажатлари дўстлари зиммасида эди. Агар жарроҳликдан сўнг унинг соғайиб кетишига кўзим етганида, сизни безовта қилиб ўтирмасдим. Афсуски, унга ўпка саратони ташхиси берилганди. У касалхонадан чиққанидан кейин ётиб даволаниши, зарур тиббий ёрдамни олиши учун уни жой билан таъминлашга қурбимиз етмайди… Албатта, биз унга бор гапни айтолмадик, у ҳозир тезроқ касалхонадан чиқиб, ижодини давом эттиришни сабрсизлик билан кутиб яшаяпти. Ҳозир Европага қишнинг қаттиқ ёпирилиб келиши кутилмоқда. Биз, унинг дўстлари, аҳволни ўрганиб чиқиб, балки у даволанишни Японияда давом эттиргани дуруст бўлармиди деган хулосага келдик. Бу ҳақда ҳозирча унга айтмадик. Мени тўғри тушунасиз дея умид қиламан ва Сизнинг, ҳурматли оилангизнинг бу тўғридаги фикрини билмоқчи эдим…”
Масако хатни ўқиб чиққач, бунга Набуо нима деркин, дея ўйланиб қолди. Бундан етти йил бурун Ябуки тўсатдан Санъат Университетидаги ишини ташлаб, зудлик билан Францияга жўнаб кетишини маълум қилганида, ўн беш ёшли Набуо эндигина ўрта мактабнинг иккинчи босқичига имтиҳонларни топшириш арафасида эди. Ябукининг ўзи ёшлик пайтларида икки йил Париждаги рангтасвир мактабида таҳсил олганди. Ўшандан бери мартаба борасида ҳам, тақдир борасида ҳам ҳеч бир муаммога дуч келмаганди: университет аспиранти ана-мана профессор унвонини оламан деб турганди. Энди эса худди савдойи одамдек оқибатини ўйлаб-нетиб ўтирмай, ишни ташлаб, боши оққан томонга кетмоқчи бўлиб турибди. Масако бу телбаликнинг сабабини тушунолмай гаранг эди, бу орада Набуонинг ҳам имтиҳонлари бошланай деб қолганди. Масако эридан икки йилгина, ҳеч бўлмаганда яна бир йилгина сабр қилишни сўраганида, Ябуки уни эшитиш у ёқда турсин, аллақачоноқ оилани ташлаб кетиш тараддудини бошлаб юборганди.
– Менинг ким эканим ўзимга аён. Энди рассомликка ярамайман. Агар шу зайлда кетаверса, тамом, қўлим бутунлай чиқиб қолади. Мен, иш бошлаганим аввалги еримга қайтиб борсамгина, бир амаллаб ишлаб кетишим мумкин. Менга эркинлик керак. Сен ҳам мендан холи, ўзингни озод ҳис этиб яшашингни истайман. Умид қиламанки, ўғлимиз қачонлардир буни тушуниб етади. – Ябуки шу гапни такрорлагани-такрорлаган эди.
У ишхонаси билан ҳисоб-китоб қилиб бўлгач, пулини олди-да, Парижга жўнаб кетди. Масако ўзига келганида, бутун алғов-дал-ғовлар тугаб, ўғли билан ёлғиз қолганини билди. Набуонинг эса отасини кўргани кўзи йўқ эди. Бировларни таъна-дашномларга кўмиб ташлаш, ўз яқинлари олдидаги бурчни писанд қилмаслик, ҳаттоки рассомларга хос бўлган худбинликдан ҳам Ябуки бенасиб эмасди. “Санъат” деган сўзнинг ўзи ҳам унда нафрат уйғотарди. Бу санъат дегани ҳар сафар бошидан бошланаверса, унинг қадр-қиммати қаерда қолади?
Она-боланинг шу тахлит сарсон-саргардонликдаги кунлари бошланди. Масако уйида европача усулда кийим бичиш билан шуғулланиб, рўзғорини аранг тебратарди; орадан уч йил ўтди, энди у кўйлакларга ўзига хос безаклар ўйлаб топа бошлади. Кейинчалик аёллар корсажининг кўкрак қисмига ясама гул, келинлар учун гулдасталар тайёрлаш билан шуғулланди. Мана, энди ўша машъум етти йилни ортда қолдириб, гуллар санъати мактабида ўқитувчилик қила бошлади.
Агар Ябукининг касали тўғрисидаги хабар бир йил аввал келганида борми, Набуо ҳеч иккиланмай хатни йиртиб ташлаган бўларди. Набуо кишига руҳан азоб берувчи ҳиссиётларни жиловлашга қодир, жасур инсон бўлиб вояга етганди. Масако ўғлининг хизматга киришида муаммо туғилмасин дея ҳар эҳтимолга қарши Ябукини оилавий рўйхатдан ўчирмай турганди, ўзи ҳам эрининг оилага қайтишидан умидвор эди. Набуо университетни тугатибоқ хизматни бошлаб юборди. Масако ўғлининг талабалик пайтларидаёқ қизлар билан иноқ эканини биларди. Айни пайтда Набуо университет кутубхонасида ишлайдиган ўша қизлардан бири билан ҳар ҳафтада учрашиб турарди. У ҳафта охирини интиқиб кутар, бир қарасанг ўзини эркакларга хос босиқ тутар, бир қарасанг мулойим бўлиб қоларди. Булар барини кўздан қочирмай кузатиб турган Масако ўғлининг энди кўп нарсаларга ақли етадиган бўлиб қолганини билди. Вақт-соати келиб, ҳатто ўғил ҳам ўз онасидан узоқлашишига тўғри келаркан, ўз оиласини ташлаб кетган отасидан бегона бўлиш тўғрисида гапирмаса ҳам бўлади. Хатни ўқиб чиққач, Набуонинг боши гангиб қолди.
– Хўш, онажоним нима қилмоқчилар экан?
– Биласанми, ўғлим, отанг атрофидаги дўсту ёрларини ўз ташвишлари билан безорижон қила-қила, охири итдек ўлиб кетмасайди дейман. Бундан кейин отангнинг дўстларига оғирлиги тушмаслиги учун нимадир қилишимиз керак.
– Мен отамнинг ғамини еяётганим йўқ. У билан ҳатто олди-берди қилгим ҳам йўқ, лекин у, барибир оиламиз аъзоси, отам ҳозир шундай аҳволга тушиб қолганки… Уни бу аҳволда эътиборсиз ташлаб қўёлмаймиз.
Масако ўғлининг бундай жўяли фикр юритишидан хурсанд бўлди.
Она-бола Ябуки билан боғлиқ ишларнинг барига қўл силтаб кетишлари мумкин эди, лекин қондошлик ришталари бундай беписандликка изн бермайди, улар Ябукини Японияга олиб келиб даволатишга қарор қилишди. Ябуки Дзёкити оиласидан, эришганларининг баридан воз кечиб, чет элга жўнаворганди; мана, ҳаш-паш дегунча етти йил ҳам ўтиб кетибди, хўш, у шу пайтгача нимага эришди? Набуо мэтр Курэда билан хат ёзишиб турарди, у навбатдаги меҳнат таътилини олди-ю, Парижга жўнаб кетди.

Бир куни Масако ўғли йўқлигидан фойдаланиб, суратлар саройининг хўжайини Косэга қўнғироқ қилди. Косэ ушбу оиланинг кўп йиллик қадрдони бўлиб, у ҳам Ябукининг бетоблиги ҳақида оиласига хабар берганди. Масако ҳеч иккиланмай:
– Ябукидан ҳеч дарак борми, у сизларни ортиқча ташвишга қўймаяптими? – деб сўради.
– Йўғ-ей, аксинча, Ябуки-сан бир йил деганда битта ё иккита сурат жўнатди, холос. Баъзан мусофир юртларида тирикчилиги қандай ўтаётган экан дея ташвишланиб қоламан. Мен уни бир-икки йил ичида ўз шахсий кўргазмаси билан намойишда қатнашар деб умид қилгандим…
Масако хайр-маъзур қилиб, гўшакни илди. У бу яқин орада эрининг бирон-бир ишга қўл урганини эслолмасди, энди бўлса кўргазма эмиш – бари бекорчи гап. У, арзимас, бефойда ишлар учун ўз оиласидан кечиб кетган Ябукини ўйлаб, ич-ичидан эзиларди. Масако эри жўнаб кетгандан сўнг қанчадан-қанча тунларни бедор, ғам-ҳасратда, уни қўмсаб ўтказди, энди эса худди ораларида ҳеч нима бўлмагандек, унинг ҳали эришиши даргумон ютуқларига илҳақ, оилага қайтишини кутиб, ундан умид узмай яшаши керак экан… Ябукисиз ўтган етти йиллик умри унинг инжа орзусини чилпарчин қилганда ҳам умид узмай, ўша орзуни янгитдан тикламоқчи бўлиб турганида, қарабсизки, ўша омадсиз рассомнинг куни битиб турибди, ахир, бунга қандай қилиб кўз ёш тўкмай бўлади? Буларнинг бари нима билан тугашидан қатъи назар, Ябуки Набуонинг отаси бўлиб қолаверади.
Набуо бу пайтда музлаб ётган қишки Парижнинг янги йил байрами шовқин-суронлари эндигина босилган даҳасида сайр қилиб юрарди. Масако Парижга қисқа куз фаслида келганди, у Монсо хиёбонининг барглари сарғайиб кетган дарахтларига тикиларкан, ўзини аллақандай номаълум қирғоқ томон сузиб кетаётгандек ҳис этарди. Меҳмонхона олдидаги катта кўча йўловчилардан деярли холи бўлиб, ҳаммаёқ сув қуйгандек жим-жит, худди хизматини ўтаган даҳа шу бугун дам олишга чиққандек эди. Аста, шошмай ўтиб борсанг, Зафар аркининг худди ўзидан чиқасан-қоласан. Даҳа муюлишидан бурилсанг – қаршингда гавжум Елисей майдони. Масако бетартиб оломонга қўшилиб кетаркан, Зафар аркининг кўркам олд томонини кўришга шошилиб, бир неча бор ўгирилиб қаради. Бундай серҳашам Париж рамзи яна қаерда бор? Қизиқ, бу гўзал манзарага Ябукининг кўзи тушганида нима дерди?.. Балки у, сийқаси чиққан фикр дея устимдан кулган бўлармиди… Зафар аркига Набуонинг кўзи тушмаган ҳам бўлса керак.
Набуо отасини кўргани келганида ўзини шундай тутдики, унинг касалидан худди Парижга келиб хабар топгандек. Мэтр Курэда бемордан ўз меҳрибончилигини аямади. Ўғли келганини кўрган Ябуки ўзига келолмай, унга тикилганча қотиб қолганди. Набуо отасидан ётсирарди, Ябуки эса вақтнинг шиддатидан лолу ҳайрон, ўғлининг аслзода бўлиб вояга етганини кўриб, унга қараб тўймасди. Ота-бола узоқ ўтириб дардлашишди. Ябуки жарроҳликдан яхши чиққанини, ҳозир аҳволи дурустлигини ва хавотирга ўрин йўқлигини айтиб, уни хотиржам қилди. Ябукига тинчлик бермай, уни бирин-кетин туғилаётган ғоялар келгусидаги ишларни давом эттиришга ундарди. У тезроқ тузалиб, касалхонадан чиқиш пайига тушиб қолганди. Яна у, жарроҳликдан сўнг хотиржам тортганини, оёққа туриши биланоқ Набуога ўша Париж атрофидаги ўзи бир вақтлар аслиятга қараб расм ишлаган ерларини унга жон-жон деб кўрсатишини айтди. У жойларга кетаверишда, йўлда ажойиб ўрмон, ҳозирда сотишга мўлжаллаб қўйилган қадимги қаср бор. Роса арзон, борди-ю, яшаш ниятинг бўлса, таъмирталаб, агар барча қулайликларни кўнглинг тусаса, унда чув тушишинг аниқ, шу боисдан ҳам юрак ютиб, у ерларга ҳеч ким боришга ботинолмайди. Баъзан шундай оёғингиз тагидан буғу чиқиб қолиши ҳам мумкин, лекин у сизга зиён етказмайди. Ўрмон қалин, агар қуёш ботишига тўғри келиб қолсангиз борми, у ердан чиқиб бўпсиз, хуллас, ижод учун роса боп жой-да. У кулиб қўйди. Набуо гапирмай, отасини эшитди. Уази водийсини айтмайсанми, худди жаннатнинг ўзи. Тўғри, бундай ерларда ижодкор юзакиликка берилиб кетиши ҳеч гап эмас. Сислей манзараси эсингдадир. Уазидан унча узоқ бўлмаган ерда Дюпр ёдгорлиги, қишлоқдан сал нарида эса бир уйча бор, — уни сенга албатта кўрсатаман, — унда Домье яшаган. Бу уйни унга Коро топиб берган ва шу ерда вақтинча яшашни таклиф этганида, у узоқ ўйлаб ўтирмай кўчиб ўтгандан сўнг шу ерларда яшаб, яна шу ерларда вафот этганди. Бир куни сени у ерга ҳам олиб бораман. Яна ҳар йили ўзим билан мольбертни олволиб, табиат қўйнига чиққанимда, қўшни қишлоққа ҳам ўтаман, кейин ўз пейзажларимни ўша жойда яратаман. Бу Ван Гогнинг қабридан унча узоқ бўлмаган ер. У ерларнинг манзараси жуда гўзал. Қани энди, ўлганимда мени ҳам ўша ерларга дафн этишса. У ерда мозор бор. Айтганча, Набуо бу ерларда яна қанча қолмоқчи?
Отаси билан бўлган бу суҳбат Набуони ҳанг-манг қилиб қўйганди. Унинг бу ҳолати, худди ота-бола ўртасида ҳеч бир гап ўтмагандек, отасининг унга бўлган самимий муносабатидан ҳайратланишми ёки Ябукининг ўз ижодига бўлган эҳтироми ҳали сўнмаганини кўриб лолу ҳайрон қолганиданмикан? Балки бу унинг сўнгги уринишидир? Унга одамнинг раҳми келади – бечора, соғайишини қанчалик сабрсизлик билан кутиб яшаяпти. Буларнинг барини ўз кўзи билан кўрган Набуо бутунлай ўзини йўқотиб қўйганди.
Набуо Парижда жуда оз фурсат бўлган бўлса-да, деярли бутун вақтини отаси билан касалхонада ўтказди. Ябуки ўғли билан кўришганидан сўнг ўзини анча енгил ҳис эта бошлади. “Ота, балки Японияга қайтарсиз?”— деб сўрамоқчи бўлди-ю, лекин Набуо тилини тишлаб қолди. Қандай йўл тутишни унинг ўзи ҳам билмасди, отасини ўзи билан олиб кетсамикан? Отаси Франция табиатига шунчалик шайдо экан, балки, умрбод шу ерларда қолгани маъқулдир. Бироқ, унинг бу қароридан яна атрофидаги дўстлари азият чекиши мумкин. Набуо ўз бурчини бажариб бўлганди. Отаси билан хайр-хўш қилди-да, Японияга жўнаб кетди. Нима бўлганда ҳам она юрти Япониянинг шабадаси Ябуки қалбини бир сийпалаб ўтган, ўғли Набуонинг ташрифи эса унга ўз таъсирини ўтказган бўлса, не ажаб. Набуо келиб-кетганидан сўнг Ябуки дўстларининг Японияга жўнаб кетиш ҳақида қилган таклифга индамай рози бўлди. Японияда соғайиб, ўзига келганидан сўнг яна қайтиб келиши мумкинлигини айтиб, дўстлари уни ишонтиришганди. Ябукининг ўзи ҳам касални ёлғизликда енгиб ўтиш мушкуллигини бошидан ўтказгани учун ҳам буни яхши тушунарди.
Ябукини касалхонадан самолётгача “тез ёрдам” машинасида олиб боришди ва юқориги ўриндиққа олиб чиқиб қўйишди. Нарсалари ҳам унчалик кўп эмасди. Ўзи билан олиб келгани бир дона сурат ва палатасида осиғлиқ турган бўзга чизилган манзара бор эди, холос. Яна қолган майда-чуйдаларни алоҳида жўнатишларини сўраганди.
Парижга етиб келган Масако эрига қайтиб келиш насиб этмаган шаҳар кўчаларида бемақсад, шунчаки сайр қилиб юрарди. Елисей майдонидаги йўлкалар, айвон ва қаҳвахоналар кайфи чоғ оломон билан гавжум эди. Масако Париж кўчаларида адашиб қолмаслик учун ўғли Набуо чизиб берган харитага қараб айланарди, лекин юрагида оддий қизиқишдан бўлак ҳеч вақо йўқ эди. Елисей майдони тахминан Гиндзага ўхшаб, 9-даҳагача чўзилган бўлиб, бу йўлни Масако кўз очиб-юмгунча босиб ўтди. Фавворалар билан безатилган Рон-Пуэн майдонидан у ёғига чинорли хиёбон давом этарди. Масако ўткинчилар онда-сонда сайр қиладиган бу хиёбонни чизган япон рассомини эслади. У “Тотувлик” майдонига яқинлашганда, ҳолдан тойиб, юқорироқдаги тош зиналардан бирига ўтириб дам олишга қарор қилди. Манзара, ҳойнаҳой, бу ердан ҳам гўзал кўринса керак. Зинадан унга пешвоз чиққан ёш япон қиз ва йигитлар тушиб келишарди.
– Бу ерда нима бор?
– Бу ер импрессионистлар** музейи.
Улар тезда кўздан ғойиб бўлишди. Масако нафасини ростлаш учун юқорироқдаги зина майдончасига кўтарилди-да, ўсиб кетган майсалар ёнида тўхтаб, ёшлигини, эри унга кўрсатган расмларни эсга олди. Бу қандай бедодликки, қаёққа қарама – расм. У яна қаерга ҳам борсин. Зина тепасида туриб энди ётоққа қандай қайтишни ўйлади. Зафар арки кўчанинг охиридан қўққайиб кўриниб турарди. Меҳмонхона унга олисдек туюлди. Бир ўзи таксига ўтиргиси келмади. Мусофир юртининг ҳатто кўчалари ҳам сенга бегона, у бирдан бемақсад, шунчаки сайр қилиб юрганини англаб қолди.
Мэтр Курэданинг устахонаси Парижнинг 14-даҳасида жойлашганди.
Масако меҳмонхона дарбонидан такси топиб беришини сўради, ҳайдовчига манзилни айтганди, у ҳам пайсалга солмай, тўппа-тўғри Курэданинг уйига элтиб қўя қолди. Темир эшик, унинг ортидаги ҳовлида эса икки қаватли уй қад кўтарганди, уйнинг олд томони ўйилиб, ичкарига расмхона қурилганди. Мэтрнинг хотини унга пешвоз чиқиб кутиб олди, сўнг хонадан Курэданинг ўзи бошини чиқариб қаради. Масако Ябукидан беш-олти ёш катта бўлган Курэдани кўриб, вақт оқар сувдек қанчалар тез ўтиб кетганини хаёлидан ўтказди. Курэданинг сочларига оқ оралаган, лекин юзи, бўй-басти ўша-ўша эди.
– Устоз, сиз ўзгармабсиз.
– Ҳа, энди ёш эмасмиз-у, лекин ҳали кучдан қолганимизча ҳам йўқ. Қисқаси, мўйсафид бўлиб қолдик. Энди қадам қўядиган ўн йиллигимдан хавотирдаман…
У хушмуомала, тўғри сўз, иродали, айни замонда олижаноб инсон ҳам эди. Бундайлар ёлғон гапиришни билмайди. Унинг ижоди иқтидор маҳсули дея тан олинганди. Бундай одамнинг олдида Ябуки ўзини бехавотир сезгани аниқ, дея хаёлидан ўтказди Масако. Курэданинг хотини японча чой дамлади. Эр-хотин Курэдалар шунча узоқ йўл босиб келган Масакодан миннатдор бўлишди ва Ябукининг вафоти муносабати билан унга билдиришган таъзиялари бошқаларникидан кўра қаттиқроқ ботди.
– Уни Де Голл аэропортидан самолётга ўтқазиб кузатаётганимда, ростини айтсам, менинг бунга ҳеч юрагим чопмади. Сал аввалроқ бунинг акси бўлганди, яъни уни тезроқ жўнатиб юборишга ошиқиб, эсон-омон самолётга етказиб боришни ўйлаб, роса ташвишлангандим, одамнинг феъл-атворига ҳам ишониб бўлмас экан. Бедаво дардга чалинган одам кўзларингга мўлтиллаб сендан нажот кутиб турса, бунга қандай чидай оласан.
Шуларнинг барини бафуржа ўйлаб кўрдик-да, уни уйига, ўз яқинлари ёнига жўнатиб юборишга қарор қилдик. Жарроҳлик амалиётидан сўнг у аста-секин тузала бошлади, ўз-ўзидан умид ҳам уйғонди, бундай пайтларда қандай қилиб жўнаш ҳақида оғиз очиш мумкин? Хуллас, бир амаллаб уни жўнаб кетишга кўндирдик. Кетиш олдидан эса худди бурчимизни қойилмақом қилиб бажаргандек ўзимизни енгил ҳис этдик, лекин юракдаги хижиллик бизга тинчлик бермасди. Баъзан, Ябукини Парижда олиб қололмай, унинг сўнгги тилагини адо этолмаганимиз биз учун бир умрлик армонга айланиб қолмасайди, деб ўйлайман, — деди самимий оҳангда Курэда.
– Наҳотки Ябуки Японияга қайтишни сира истамаган бўлса?
– Йўқ, ундай эмас, менимча, у ўғлини кўрганидан кейин ўзини қўярга жой тополмай қолганди, тағин ўзи билади.
– У Японияда даволаниб, оёққа турганидан сўнг Парижга қайтмоқчи эди. Ёнимда ўзини яхши ҳис этаётгандек туюларди. Нима қилсам чурқ этмасди, менга ўзининг навбатдаги ҳамширасидек қарарди. Баъзан менга ўз иши. Париждаги таваккалчиликда ўтган ҳаёти ҳақида гапириб берарди, вақт ўтиши билан ҳатто ўша кўнгилга урган хотиралар унга ардоқли бўлиб қолганди. Вақт ўтган сайин аҳволи оғирлашди, хаёли паришон бўла бошлади, Японияни Париждан ажратолмай, ўзича французчалаб нималарнидир ғўлдираб қўярди. Гоҳида ўзини палата деворига осиғлиқ манзара-расм ичига кириб кетгудек бўлиб тикиларди. Умрининг сўнгги дамигача унинг ёнида бўлганимиз яхши бўлди деб ўйлайман. Агар ғариб ва мусофирликда ўлиб кетганида, унда ўзини бутунлай биздан ажралиб қолгандек ҳис этган бўларди.
Мэтр Курэданинг ҳаяжони юзидан билиниб турарди. Бир куни Ябукининг кўнгли япон миллий таомларидан суюққина гуруч бўтқасини тусаб қолганида, Курэданинг хотини унга ўша бўтқани тайёрлаб берганини мириқиб сўзлаб берди. Етти йил Францияда яшаб қўйган бўлса ҳам барибир кўнгли ўз юртининг таомларини қўмсаб қоларди. Тобим қочса мен ҳам, шўрва эмас, айнан ўзимизнинг япон бўтқасини хоҳлаб қоламан..
Жаноб Ябукининг ўшанда мендан биринчи маротаба ниманидир илтимос қилиши эди. Менимча, у пешонасига битилган қисматни ўз хоҳиши билан ўзгартирганидан пушаймонлиги ҳақида ўйлаган.
Курэданинг хотини Масаконинг кўнглидагини гапирганди. Бир куни кечки пайт Ябукининг бирдан нафаси бўғилиб, бир оздан сўнг яна ўзига келди, лекин бу воқеадан икки-уч кун аввал у Набуони зориқиб кутганди ва сабри чидамай Масакодан ўғлига телефон қилишни сўраганди. Набуо келганида ўз расмлари ҳақида тўлиб-тошиб гапириб берганди.
– Қай томондан қараманг, ўз умрини яшаб бўлган, одоб-ахлоқ доирасидан чиқмай ишланган расмлардан мен воз кечдим. Энди эркин ижод қилмоқчиман. Қандай истасам, шундай ишлайман. Қурбим етганча хўб ишладим. Энди ўз услубимни топгандекман. Нима бўлганда ҳам мен тезда жўнаб кетишим зарур. Бўлмаса, расмларим мени унутиб юбориши мумкин. Тезроқ жўнасак бўлмайдими? Мен қачон учиб кета оламан?
– Шу ерда ҳам ишласа бўлади-ку. Балки ўша расмларни шу ерга олиб келармиз?
– Унда аслиятни нима қиламиз? Уазини бу ерга олиб келиб бўлмайди-ку… У ўзини ўлдирмоқчи бўлган ўша далани кўролмаймиз. – Оташ бўлиб ёнаётган Ябуки кўзларини зўрға очди. Набуо ундан:
– У деганингиз ким? – деб сўради.
– Келаси сафар сени у ерга олиб бораман.—Ёшлигимда Вламинкдан*** таҳсил олган Ноаи менга расмдан устозлик қилган. Ноаи Ван Гогга топинарди, уни ўз отасидан ҳам кўпроқ яхши кўришини айтарди. Бу сўзлар кейинчалик тарих зарварақларига муҳрланиб қолди. Хуллас, у Францияда ўз отасидан кўра кўпроқ яхши кўрадиган рассом вафот этган қишлоқ бор. У ерларнинг табиати оддий, дабдабасиз, тинч ва осойишта. Ўша ерларга сен билан бирга борайлик-а, ўғлим. Қани энди ҳокимлик томонидан ўша томонларда биронта тадбир уюштирилса, унда боришимиз осонроқ бўларди. У ерда ўрта аср охирларига оид ажойиб черков бор. Бу черков не-не талотўпларга гувоҳ бўлмади, дейсан. Устоз дафн маросимини ўтказиб, черков эшигидан чиқиб келаётган одамларга дуч келиб қолган ва менинг ҳам кун-соатим битибди, деб хаёлидан ўтказган-да, черков ташқарисидаги далага чиқиб ўзини отиб қўйган.

Ябуки худди ўтган ҳаётидан бир парчани ҳикоя қилиб бераётгандек тўхтовсиз гапирарди. Унинг эти суягига ёпишган юзи бужмайиб, қип-қизил бўлиб кетса ҳам гапдан ўзини ҳеч тўхтатолмаётганди.
– Отам учун шунчалик қадрли бўлган ўша жойларни биз ҳам кўрсак бўлармиди…– деди Набуо.
Набуо отасига анча ўрганиб қолганди. Ота-бола бошқа-бошқа дунёда яшасалар-да, Набуо унинг аҳмоқона ишларига бош қўшишни истамасди, лекин борган сари яқинлашиб келаётган ажал сояси бундай лоқайд қараб туришга изн бермасди. Набуо онаси билан ёлғиз қолган кезларида:
– Қани энди, яна бирор ўн кун яшаса…– дерди.
Масако титраб кетди. Бемор ўн кунга ҳам етиб бормади, унинг руҳи аллақачоноқ у тириклигида қўмсаган ерларда кезиб юрарди, кўп ўтмай унинг кўзлари абадий юмилди. 

Русчадан Дилдора Алиева таржимаси
_____________
* Мэтр – меҳмонхона соҳиби.
** Импрессионист – тасвирий санъатда ўзига хос бир оқим тарафдори.
*** Морис де Вламинк (1876-1958) – француз манзарачи рассоми.
**** Кун – устоз.
***** Желе – елимшак (мева шарбатига желатин ва ширавор қўшиб, қуюлтириб тайёрланган ширин егулик, дирилдоқ).
****** Соня – олмахонга ўхшаш кемирувчи ҳайвон.
******* Хорал – хорал (католик, протестант динидагиларнинг диний ашулалари ва шу шаклдаги мусиқали пьеса).
******** Мансарда – шипи қия болохона.