.jpg)
Ёзувчи Леонид Андреев ўша жуда кўп, минг бир йўлларнинг ичидан “нафратланмай нафратланиш” йўлини топди.. Ўқувчи учун оғир бўлган воқеаликни китобхонни ўзидан бездирмайдиган жараёнда асарни шеърга, оғангга ўхшатиб ёзишни уддалабди.
.jpg)
Сўнгра изоҳ берди ушбу аҳволга:
Дўхтиржон, кўнгилни қилаберинг тўқ,
Бундай таомларни кўрганим ҳам йўқ.
Мен турли адабий давраларда Файзи Шоҳисмоилни кўриб турардим.Файзи оға .бошқа турклардай шижоатли, ҳаракатлари тез эмас эди. У инсон осойишта, оғир - босиқ, жуда мулоҳазали одам эди.Мен 10 йиллар олдин "Номсиз кема " ҳикоямни "Jahon adabiyoti" журналига олиб борган эдим.Икки ойдан сўнг таҳририятга машҳур "Навоий - 30" биносига борсам, устоз Файзи Шоҳисмоил ҳикоямни турк тилига таржима нусҳасини узатди. Бошим осмонга етган эди. Бу инсон асаримни тасоддифан ўқиб қолиб, юрак амри билан турк тилига таржима қилган экан.
Бир пайтлар “чиройли ва ақлли қизалоқлар, Бухорийнинг тазкираси номини талаффуз этганда (Ал-Жоме ас-Саҳиҳ) лаблари кибрли чўччаядиган қизалоқлар” билан бир партада ўтириб, кўнгли тўлиб-тўлмай фалсафадан дарс олган муаллиф ўзининг қаҳрамонига қўшилиб айтмоқчи эди.
Мен 2008 йилда Тошкентдаги Хиндистон элчихонаси гранти билан Хейдарабад университетида бўлдим. Университетда бўлган анжуманларнинг Бобур шаҳсига қараш мени хайратга солган эди. Кўпгина Хинд зиёлилари Бобурни туркистонлик турк эканидан хабардор эди. Ҳали 2008 йилларда Хиндистонда буюк Бобурнинг келиб чиқишини Чингизхонга алоқадор мўғул деб билишар экан.У вақтда инглизча яҳши эмас эди.Аммо, мен тадбирларга луғатлар ёрдамида, қўшни бўлиб яшайдиган хандурастлик ҳуқушунос қизлар ёрдамида чиқиш тайёрлаб, ўзимча ҳазрат Бобурни мўғул дегунчиларга зарба берардим.Ҳар сафар анжуман залида чиқиш қилганимдан сўнг, ўзимни ғолибдай ҳис қилиб, шоир Бобур руҳи олдида фарнандлик бурчимни бажаргандай бўлар эдим.
.jpg)
Туркияликлар Ибн Сино, Беруний, Улуғбек, Али Қушчини яхши билишади ва севишади, бу улуғ шахслар номида улкан жомелар, тиб марказлари, майдонлар борлигидан, улар ҳақидаги тарихий ва илмий китобларнинг кўплигидан ҳам билса бўлади.
Феруз Ҳиндистон, Арабистон, Эрон, Туркия савдогарлари орқали Хоразмга чет эллардан ноёб китоблар келтиртирган ва уларни кўп нусхаларда кўчиртирган, тарих ва адабиётга оид китоблардан иборат бой кутубхона яратган. Феруз меъморлик, наққошлик, хаттотлик каби санъат турларини ҳам ривожлантирган.
Бир қўшиқ бўламан дарёдай
юракнинг энг чуқур ерида,
боқаман дунёга дунёдай
ажойиб кунларнинг бирида…
Ёзувчининг аёли Раҳбаройнинг хасталиги кундан-кунга кучайиб, эрининг ғамида куя-куя сил бўлиб, 1943 йил 6 мартда 46 ёшида дунёдан ўтди.
1956 йил 9 октябрида Шўро ҳукуматининг Абдулла Қодирийни айблов ҳукми бекор қилинди. Аммо шундан кейин ҳам то 80-йиллар охиригача унинг қаерда отилгани сир тутилди.
«…Бу китоб биз, каторжанлар (сургундагилар – И.С.) учун ниҳоятда мўътабар китобдир".